کنکاش در باره حادثه مرگبار اشترانکوه

تیم پانزده نفره کوهنوردان خراسان رضوی بعد از صعود دیرهنگام به قله «کول جنون» اشترانکوه در مسیر بازگشت گرفتار بهمن شدند تا کشته شدن ۹ نفر از آنان در زیر خروارها برف سفید خاطره ای سیاه در روزهای پایانی پاییز ۹۶ بر جای گذارد.

«رضا زارعی» رئیس فدراسیون کوهنوردی و صعودهای زمستانی و «حمید مساعدیان» مسئول جستجو و امداد فدراسیون با حضور و شرکت در میزگرد خبرگزاری جمهوری اسلامی به تشریح صعود ناموفق کول جنون و بررسی و آسیب شناسی دلایل این حادثه تاسف بار پرداختند.
رئیس فدراسیون کوهنوردی و صعودهای زمستانی گفت: صحبت کردن در خصوص مقصر یا مقصران این حادثه در حال حاضر امکانپذیر نیست، اما با چیدن عوامل و اشتباهات برنامه این صعود شاید زوایایی از این حادثه روشن شود تا بار دیگر شاهد بروز چنین حوادثی تلخ در عرصه کوهنوردی کشور نباشیم.
زارعی در ادامه با بیان اینکه برگزاری دوره های آموزشی، به روز آمد کردن دانش کوهنوردان به علم روز دنیا و قوانین کوهنوردی از وظایف فدراسیون است، افزود: اما برنامه ریزی و زمان بندی یک صعود با کمترین ضریب خطر جزو وظایف این فدراسیون نیست و متوجه باشگاه هایی است که به عنوان مراکز حرفه ای این رشته فعالیت می کنند.
زارعی گفت: اصولا در ایران پایان یک هفته مبنای کوهنوردی قرار می گیرد بویژه اگر مناسبتی در پایان هفته تعداد روزهای تعطیل را افزایش دهد. بر همین اساس تیم کوهنوردی استان خراسان رضوی برای صعود کول جنون در اشترانکوه از مدت ها طوری برنامه ریزی کرده تا به طور مثال روز چهارشنبه میلاد پیامبر (ص) کوهنوردان پای کوه بوده ، پنجشنبه صعود کنند و روز جمعه نیز به شهر و خانه خود بازگردند.
وی ادامه داد: اما هوا و هواشناسی خود را با برنامه کوهنوردان هماهنگ نمی کند ، بنابراین وقتی هواشناسی اعلام می کند که هوای ایران در سلسله جبال البرز و زاگرس و عموم کشور با بارش همراه است، حالا اجرای برنامه از پیش تعیین شده نیاز به مدیریتی خوب دارد زیرا در صورت تصمیم به صعود باید یکسری قوانین رعایت شود و یا اجرای برنامه با تاخیر مواجه می شود که می تواند این تاخیر حتی تا یکسال هم باشد.
زارعی گفت: بنابر این نخستین و بزرگترین ایرادی که به تیم صعود خراسان رضوی وارد است، اینکه وقتی چهارشنبه وارد منطقه می شود با وجود اینکه متوجه دگرگونی و نامناسب بودن هوا شده و هشدارهایی نیز از هفته قبل در خصوص این دگرگونی دریافت کرده ، صعود را آغاز می کنند و علی رغم خرابی هوا و بارش شدید در میانه برنامه صعود برای ادامه اصرار می ورزند.
به گفته این کارشناس کوهنوردی، سرپرست در شرایط کنونی تیم مانند راننده ای است که پیچ ها و نقاط مخاطره آمیز را جاده می داند، هشدارها و علایم را دیده است اما بی توجه به همه این ها با سرعت به راه خود ادامه می دهد و در این حالت بروز حادثه یا تصادف غیر عادی نیست.
وی با بیان ایکه این حادثه شروعش یک اشتباه محض از طرف تیم برگزار کننده صعود بوده است ، گفت: اشتباه دوم اینکه وقتی گروه صعود کننده متشکل از دو تیم هستند باید پیش از صعود به ارتفاعاتی چون دماوند یا کول جنون برای هماهنگی بیشتر باید قبلا در صعودهای کم ارتفاع تر قلل ۲۵۰۰ متر ، گلگشت یا صعود قله توچال یکدیگر را همراهی کرده باشند تا علاوه بر آشنایی اعضای دو تیم با یکدیگر، سرپرست با افراد و توانایی های آنان اشنا می شود.
زارعی با یادآوری اینکه دو باشگاه کوهنوردی خراسان رضوی که در قالب یک تیم وارد منطقه اشترانکوه شده اند ، پیش تر هیچ تجربه مشترک کوهنوردی و آشنایی با یکدیگر را نداشته اند ، ادامه داد: در برنامه صعود کول جنون اعضا دو باشگاه به صرف فراخوان سرپرست تیم وارد منطقه می شوند و این درحالی است که برخی از آنان تجربه صعود به این قله در تابستان را داشته و برخی دیگر هیچ تجربه ای از این قله ندارند و تنها به صرف داشتن آموزش پیشرفته و مثلا شناخت طناب و انواع گره یا سنگنوردی در قال یک تیم صعود را آغاز می کنند که این دومین اشتباه این تیم کوهنوردی محسوب می شود.
رئیس فدراسیون کوهنوردی ادامه داد: سرپرست تیم کوهنوردی خراسان یک مسیرفنی را انتخاب می کند و اگر چه سایر مسیرها نیز فنی هستند، اما وی با توجه به شرایط قله و وضعیت آب و هوا سخت ترین مسیر ممکن را انتخاب می کند.
زارعی گفت: براساس قوانین و آیین نامه های کوهنوردی در یک مسیر عادی در صعود یک تپه هر ۱۲ کوهنورد باید یک مربی داشته باشند و اگر چه تیم خراسان رضوی به تعداد کافی مربی برای اعضا در نظر گرفته بود، اما با توجه به انتخاب یک مسیر فنی سخت نباید تعداد کوهنوردان بیشتر از پنج نفر بود ، درحالی که تیم خراسان رضوی متشکل از ۱۴ کوهنورد و یک راهنما و این مساله صعود را با کندی مواجه ساخته بود.
وی یادآوری کرد: طبیعی است برنامه کوهنوردی که باید بین ساعت ۱۱ تا ۱۲ ظهر و حداکثر ساعت ۱۴ با صعود قله پای تا ساعت ۱۶ ادامه می یابد که این سومین اشتباه تیم صعود کننده به کول جنون محسوب می شود.
به گفته زارعی با توجه به قانون کوهنوردی ، با توجه به انرژی کوهنوردان در صبح ، روشنی هوا و ثبات بیشتر هوا پیش از ساعت ۱۴، کوهنوردان باید قبل از ساعت ۱۴ محل را تخلیه کنند.
رئیس فدراسیون کوهنوردی ادامه داد: صعود تیم کوهنوردی خراسان رضوی ساعت ۱۱ تمام نشده و اعضا همچنان در مسیر صعود به قله قرار داشتند و از سوی دیگر بارش هم شروع و هوا به سرعت دگرگون و بی ثبات شده بود.
وی ادامه داد: سرپرست تیم در این وضعیت متوجه می شود تعدادی از اعضا ضعیف تر هستند و تصمیم به برگرداندن تعدادی از آنان می کند اما اشتباه بعدی را اینجا مرتکب می شود که نفر فنی تیم که پیش تر تجربه صعود به کول جنون را دارد همراه این نفرات برگردانده می شود و این درحالی است که نفرات بی تجربه تر صعود را ادامه می دهند.
این مسئول کوهنوردی کشور گفت: وقتی ساعت از ۱۴ می گذرد و تیم کوهنوردان هنوز موفق به صعود قله نشده است، یعنی از مرز خطر عبور کرده و جدا از خطر دگرگونی هوا ، به دلیل بارش، رعد و برق و صاعقه نیز به عنوان دومین مخاطره کوهستان، تیم را تهدید می کند.
زارعی گفت: ساعت ۱۶ تیم موفق به صعود می شود و با توجه به تهدید صاعقه قصد تخلیه منطقه را دارد و در این لحظه تیم بنابر خواست سرپرست برای فرار از صاعقه مرتب ارتفاع کم می کند و به همین دلیل مسیر اصلی را رد می کند و در مسیر دوم که مسیر خطرناکی در زمستان محسوب می شود و خطر سقوط بهمن وجود دارد، حرکت می کند.
رئیس فدراسیون کوهنوردی اضافه کرد: حال با توجه به شرایط موجود سرپرست تصمیم به تقسیم دوباره تیم می گیرد تا گروهی جلوتر بروند و برای استقرار تیم دوم که خسته تر هستند و برخی از آنان با خطر سرمازدگی شدید (هایپوترمی ) مواجه اند، به آنان ملحق شوند.
وی ادامه داد: گروه اول وارد کف دره شده و به دلیل نشناختن مسیر اقدام به درست کردن غار برفی می کند اما در این حین متوجه خیس بودن لباس یکی از اعضا شده و از غار خارج می شوند و به سمت گروه سه نفره ای که در مسیر صعود از تیم جدا شده اند حرکت می کنند که در حین این حرکت دو گروه که متشکل از هشت نفر هستند توسط سقوط بهمن در دهلیز کوه غافلگیر و در زیر برف مدفون می شوند.
به گفته زارعی با توجه به اینکه برف این منطقه یخ زده و تخته ای است افراد در همان ابتدا کشته می شوند.
این کوهنورد با سابقه کشورمان اضافه کرد: عشق به صعود به قله ای سخت و از سوی دیگر اشتباهات متعدد و پی درپی موجب به مخاطره افتادن این تیم شد و در نهایت گریبان تعداد زیادی از این نفرات را گرفت.

** همکاری تیم های امدادی عامل سرعت در یافتن اجساد کوهنوردان
زارعی گفت: همکاری نزدیک و هماهنگ تیم های امداد و نجات هلال احمر و گروه های کوهنوردی حاضر در منطقه اشترانکوه و کول جنون، موجب شناسایی سریع محل اجساد و خارج کردن کوهنوردان از زیر بهمن شد.
وی برگزاری دوره های آموزشی جست وجو و نجات در برف برای کوهنوردان را عامل مهم دیگری برای تسریع در روند شناسایی و کشف اجساد کوهنوردان مدفون در بهمن کول جنون عنوان کرد.
به گفته رئیس فدراسیون کوهنوردی و صعودهای زمستانی، اطلاعات جمع آوری شده در محل حادثه بویژه پیدا شدن چند کوله کوهنوردی کمک کرد تا سریع تر کوهنوردان شناسایی شوند.
زارعی با بیان اینکه در بهمن زمان طلایی ۲۰ دقیقه است، گفت: البته افرادی نیز بعد از سه تا پنج ساعت زنده از زیر بهمن خارج شده اند که عموما زمانی است که برف پودری بوده نه اینکه برف آبکی ، یخ زده و تخته ای است، زیرا کوهنوردان در این صورت به دلیل سنگینی تکه های برف و یخ فرد در اولین برخورد تلف می شوند.

** کوهنوردان حرفه ای باید از اسکی اولانژ ترانسیور یا زنده یاب استفاده کنند
زارعی در ادامه گفت: همه کوهنوردان حرفه ای موقع ورود به مناطق کوهنوردی مثل آلپ از وسیله ای به نام اسکی اولانژ ترانسیور (زنده یاب ) استفاده می کنند که بعد از گذشتن از روی سر خیلی محکم در ناحیه کمر بسته می شود طوری که هیچ بهمنی نتواند آن را باز کند.
به گفته رئیس فدراسیون کوهنوردی، زنده یاب ها حاوی گیرنده و فرستنده هستند و کوهنوردان یا اسکی بازان بعد از ورود به منطقه کوهنوردی یا اسکی فرستنده را روشن می کنند و در صورت بروز بهمن ، اگر فردی نجات یافت یا افرادی که برای کمک وارد منطقه می شوند گیرنده های این وسیله را روشن می کنند.
وی ادامه داد: وقتی گیرنده روشن می شود هر چه به فرد مدفون شده در بهمن نزدیک می شوند صدای بوق شدت گرفته و یا اعداد کوچکتر می شوند و این وسیله یک دستگاه حرفه ای برای نجات یا یافتن اجساد کوهنوردان مدفون شده در بهمن است.
زارعی در خصوص اینکه آیا تیم کوهنوردی خراسان شمالی از زنده یاب استفاده کرده بودند یا خیر ؟ گفت: روی لباس های اصلی و حرفه ای کوهنوردان امکانات زنده یاب تعبیه شده است، اما هیچ یک از این افراد زنده یاب نداشتند، هرچند که تعدادی از کوهنوردان حاضر در تیم امدادی به امکانات زنده یاب مجهز بودند.
وی اضافه کرد: در حال حاضر در همه دنیا استفاده از زنده یاب برای کوهنوردان و اسکی بازان الزامی است و همه کوهنوردان اروپایی در صعود از هیمالیا یا کوهنوردی در سایر نقاط جهان از آن استفاده می کنند، اما در ایران فرهنگ استفاده از آن با عنوان اینکه قیمت آن گران است، نهادینه نشده است .
به گفته زارعی نکته جالب اینکه شاید امروز قیمت یک اولانژ ترانسیور یا زنده یاب در بازار ایران چیزی نزدیک به یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان است که شاید هزینه یک دست لباس برخی افراد نباشد.
لباسی که می تواند به کمک کردن کوهنوردان یا حتی پیدا شدن اجساد آنان در زمان بسیار کوتاه کمک جدی کند.
وی میل سونداژ را دومین وسیله موثر برای جست وجو و نجات مدفون شدگان در بهمن عنوان کرد و گفت: از این وسیله طی چند دهه قبل هم استفاده می شده و همچنان کارایی خود را دارد اما نکته قابل توجه این است بعد از وقوع این حادثه و پس از اینکه هیات کوهنوردی استان مرکزی تعدادی میل سونداژ به منطقه ارسال کرد تا کار کاوش و یافتن سریع تر انجام شود وقتی ما تصمیم گرفتیم این تعداد را از بازار تهیه و به آنان باز گردانیم متوجه شدیم در بازار کشور کمتر از ۳۰ میل سونداژ وجود دارد.

**امداد غیرتخصصی می تواند تعداد کشته و مجروحان را تا چند برابر افزایش دهد
«حمید مساعدیان» نیز در ادامه این نشست گفت: بعد از بروز بهمن و براساس قوانین کوهنوردی تا ۴۸ ساعت هیچکس نباید وارد حوزه بهمن شود، زیرا ممکن است تلفات بهمن تا چند برابر افزایش یابد.
وی با اشاره به بروز حادثه بهمن در سال ۸۸ اشاره کرد و گفت: در این حادثه یک نفر از کوهنوردان در اثر سقوط بهمن در زیر برف مدفون شد و سایر اعضا تیم بدون توجه به تدابیر لازم برای کمک به فرد بهمن زده به محل هجوم آوردند که بهمن دوم فرو ریخت و این نفرات نیز در زیر برف مدفون و کشته شدند.
وی بزرگترین ایراد وارده به حوزه امداد و نجات را فشار افکار عمومی برای امداد رسانی عنوان کرد و گفت: افکار عمومی به دلیل تخصصی بودن امدادرسانی به آسیب دیدگان از سقوط بهمن اگاهی کافی ندارد لذا فشار افکار عمومی منجر به تصمیمات اشتباه از سوی افراد مسئول می شود.
به گفته وی، پس از انتشار خبر اولیه سقوط بهمن در کول جنون فرماندهی از تهران دستور امدادرسانی را صادر کرد و امداد گران جاده ای وارد منطقه و با وجود خطر جدی سقوط دوباره بهمن موفق به پیدا کردن نخستین جسد در منطقه شدند.
مساعدیان ادامه داد: این شبیه بحث زلزله است که افراد به دلیل هیجان ایجاد شده برای کمک وارد منطقه زلزله زده می شوند و پس لرزه ها موجب آسیب دیدگی این افراد و حتی مرگ برخی از آنان می شود.
زارعی در این خصوص ادامه داد: بعد از پیدا شدن نفر اول توسط امدادگران جاده، نیروهای هلال احمر و کوهنوردان آموزش دیده وارد منطقه شدند و پس از پیدا شدن شواهد با ایجاد خط دشتبانی (قرار گرفتن افراد در کنار یکدیگر به فاصله عرض یک شانه ) در منطقه تعیین شده با سواندژ زدن در مجموع هفت جسد دیگر نیز کشف شد و نفر هشتم نیز با تونل زدن پیدا شد و در مجموع طی هفت روز جسد هر ۹ نفر پیدا شد.

** هنوز تعیین مقصر امکان پذیر نیست
رئیس فدراسیون کوهنوردی در خصوص اینکه چه فرد یا افرادی مقصر برنامه کوهنوردی به کول جنون هستند؟ گفت: باید زوایای کار کاملا سنجیده شود حتی باید بررسی شود که آیا همه کوهنوردان دو گروه آموزش های لازم را دیده بودند برخی ایراد به مدیریت و برخی به سرپرست این گروه کوهنوردی باز می گردد.
زارعی گفت: باید از باشگاه ها پرسید چرا دو تیم نا آشنا با هم در کنار هم قرار گرفته اند و چرا افراد لباس و تجهیزات مناسب به همراه نداشته اند که لباس خیس یکی از کوهنوردان و عینک یخ زده دیگری بیانگر نامناسب بودن لباس و تجیهزات است.
وی ادامه داد: فدراسیون در دوره های آموزشی به سنگنوردان و کوهنوردان ضرورت استفاده از تجهیزات را یادآوری می کند و پیشنهاد می دهد که هنگام کوهنوردی از دستگاه زنده یاب یا میل سونداژهای سبک استفاده کنند، اما امکان ایجاد الزام برای استفاده از آن ها را ندارد.
رئیس فدراسیون کوهنوردی یادآوری کرد: ما متولی آموزش هستیم سازمان امدادی نیستیم و متاسفانه در حالی که فدراسیون هشدارهای لازم را در خصوص هوا و شرایط صعود داده بود، اما افراد بدون توجه به شرایط منطقه اقدام به صعود کردند.
زارعی گفت: داشتن گواهینامه رانندگی به معنی این است که فرد با قوانین و تابلوهای راهنمایی آشنا است و باید در جاده به تابلوهای هشدار دهنده توجه کند زیرا در هر پیچ پلیسی برای یادآوری دوباره قوانین و توضیح در مورد تابلوها نایستاده است.
وی گفت: همه کوهنوردان می دانند در منطقه ای که بارش هست، نباید باتوم یا کلنگ کوهنوردی را در دست گرفت یا از کوله بیرون زده باشد، اما متاسفانه با وجود آگاهی از خطر برخورد صاعقه برای اینکه کلنگ هایشان را از دست ندهند حاضر به زمین گذاشتن آن نیستند.
مساعدیان نیز گفت: حضور فردی که دچار هایپو ترمی یا سرمازدگی شدید شده، بیانگر این است که افراد لباس مناسب نیز نداشته اند.
وی خاطر نشان کرد: ضمن اینکه افرادی که قصد صعود به ارتفاع چهار هزار متری را دارد باید پیش تر برای هماهنگی و سازگاری بدنشان باید به قلل کم ارتفاع تر صعود کرده باشند و سرمازدگی حاد برخی کوهنوردان حکایت از کم تجربگی آنان در این زمینه دارد.
به گزارش ایرنا ۱۴ کوهنوردی همراه با یک راهنمای محلی ۱۵ آذرماه ۹۶ اقدام به صعود از کول جنون کردند، اما در مسیر بازگشت دچار حادثه سقوط بهمن شده و ۹ تن از آنان پس از مدفون شدن در زیر برف کشته شدند.
قله کول‌ جنو یا کول‌جنون با ارتفاع سه هزار و ۸۵۰ متر، شرقی‌ترین قله بر روی خط‌الراس اشتران‌کوه است که پس از در قلهٔ علم‌کوه دومین قلهٔ فنی ایران به حساب می‌آید.
این قله به دلیل داشتن یال های زیاد و صدای مخوفی که از سقوط بهمن در دره های این کوه ایجاد می شود، به زبان محلی کول جنو یا کول جنون نامیده می شود.

منبع : ایرنا